Ochrona sygnalistów
Ochrona sygnalistów to kwestia wymagająca wdrożenia w polskim porządku prawnym na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa otrzymał (zgodnie z treścią projektu z 26 lutego 2024 roku) nowy tytuł: ustawa o ochronie sygnalistów.
Przedmiot ustawy
Zgodnie z projektem ustawa będzie regulować:
- warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
- środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
- zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
- zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
- zasady publicznego ujawnienia informacji o naruszeniach prawa;
- zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
- zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.
Naruszenie prawa
Podstawowym pojęciem tej ustawy będzie zgodnie z projektem pojęcie „naruszenie prawa”, które ma zostać zdefiniowane jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące:
- wolności i praw człowieka i obywatela
- korupcji;
- handlu ludźmi;
- prawa pracy;
- zamówień publicznych;
- usług, produktów i rynków finansowych;
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
- bezpieczeństwa transportu;
- ochrony środowiska;
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
- bezpieczeństwa żywności i pasz;
- zdrowia i dobrostanu zwierząt;
- zdrowia publicznego;
- ochrony konsumentów;
- ochrony prywatności i danych osobowych;
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
- interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
- rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.
Naruszenia regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych
Projekt ustawy przewiduje także, że podmiot prawny może dodatkowo w ramach procedury zgłoszeń wewnętrznych przewidzieć możliwość zgłaszania informacji o naruszeniach dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez podmiot prawny na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne. W takim przypadku nie stosuje się przepisów rozdziałów 4 (Zgłoszenia zewnętrzne) i 5 ustawy (Ujawnienie publiczne).
Sygnalista – ochrona sygnalistów
Ochrona sygnalistów wymaga zdefiniowania w ustawie pojęcia, którym będzie określana osoba zgłaszająca lub ujawniająca informację o naruszeniu prawa. Projekt ustawy o ochronie sygnalistów z 26.02.2024 r. zastępuje pojęcie „zgłaszający” pojęciem „sygnalista”.
Zgodnie z projektem ustawy sygnalistą jest osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym:
- pracownik;
- pracownik tymczasowy;
- osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- przedsiębiorca;
- akcjonariusz lub wspólnik;
- członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
- osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- stażysta;
- wolontariusz;
- praktykant;
- funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;
- żołnierz w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny.
Informacje o naruszeniach prawa uzyskane w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem lub po ustaniu stosunku pracy i itp.
Projektowany przepis art. 4 ust. 2 ustawy przewiduje, że ustawę stosuje się także do osoby fizycznej, o której mowa w ust. 1 (definicja pojęcia „sygnalista”), w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub już po ustaniu takiego stosunku pracy.
Status legislacyjny: projekt ustawy z 28.02.2024 r. przekazany przez autora do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów
radca prawny Michał Kowalski
Kancelaria Radcy Prawnego Michał Kowalski
ul. Onyksowa 3/66 20-582 Lublin